Интервјуа
четврток, 26 декември 2013 10:38
„Јас сум член на Владата, кој цврсто стои зад слободата на изразување“, тврди вицепремиерот за евроинтеграција, Фатмир Бесими, околу контроверзиите со законот за медиумите
Слободанка Јовановска
Господине Бесими, зошто Владата упорно носи закон за медиуми што никој не го сака? Нели е ова медиумски 24 декември, тајно и зад затворена врата?
Законот не се носи тајно, во текот на целата година имаше јавна расправа. Рокот за неговото усвојување се пролонгираше поради укажувањата дека за него треба да има подолга јавна дебата. Министерството за информатичко општество организираше неколку такви расправи, потоа беше во Советот на Европа и во ОБСЕ, чии експерти вградија голем дел од своите забелешки и коментари, покрај коментарите на домашните институции и новинарите. Приоритет беше да се воспостави дијалог меѓу ЗНМ и власта, за да се зајакне меѓусебната доверба. Тоа беше многу важно, бидејќи целта во никој случај не треба да биде ограничување на слободата на изразување, туку, напротив, да се отслика нашиот Устав каде што тоа право е гарантирано. Заедничката изјава на ЗНМ и на Министерството ја ценам како успех во дијалогот иако, секако, останаа уште работи да се хармонизираат во иднина, во позитивен дух. Ова беше подобрување на сликата на Македонија во однос на слободата на изразување.
Но, претседателот на ЗНМ е против донесувањето на законот?
Дел од барањата биле прифатени, а за оние работи што останале отворени е договорено да се види нивната имплементација и во наредниот период да продолжи дијалогот, со отворена можност да се подобри текстот.
Како, кога законот ќе биде веднаш изгласан?
Па, законите не се дадени еднаш засекогаш. Веднаш по усвојувањето на законот ќе има дополнителни амандмани околу тоа што е договорено. За прашањата што останаа отворени ќе продолжи дијалогот и, доколку има потреба од одредени измени на законот, тоа ќе се случи во идниот период.
Европската комисија јасно кажа дека не е потребен таков закон. Што ќе донесе тој за слободата на медиумите освен суперконтролата?
Нашата идеја во никој случај не е да има контрола врз медиумите. Всушност, во однос на тој дел се очекува да има саморегулација со која ќе се подобрат стандардите и квалитетот на новинарството. Тоа, пред се", ќе му служи на професионалното новинарство, да има новинарски стандарди со кои ќе се цени оваа професија во општеството, да можеме да кажеме дека има квалитетно новинарство и објективни вести и да се намали просторот за шпекулации. Договорено е од законот да се исклучат порталите...
Сепак, останува дефиницијата новинар, па испаѓа дека Владата ќе решава кој ќе биде новинар, а кој не?
Апсолутно не. Владата не може да решава кој е новинар. Оваа дефиниција, колку што знам, е преземена од институциите што ја регулираат оваа област на меѓународно ниво. Нема ни тенденција некој да ја регулира професијата новинар. Мое лично мислење е дека доколку тоа навистина преставува проблем, да го нема во законот. Тоа не би било нешто што би ја сменило содржината на законот, иако јас не сум експерт за оваа област и не би си дозволил да го дадам крајниот збор. Но, доколку има еден член што ја загрозува слободата на информирање, апелирам до граѓаните, медиумите или новинарите да го достават тоа во Уставен суд, зашто такво нешто би било противуставно. Мене можете да ме сметате за член на Владата, кој цврсто стои зад слободата на изразување.
Што се случи со барањето на ЕК Владата да достави извештај за рекламирањето во медиумите?
Тоа што е побарано во рамките на дијалогот на високо ниво сме го доставиле до ЕК. Доколку ни побараат дополнителни податоци, Владата ќе го подготви и тоа. Во Акцискиот план за наредниот период вклучивме редовно информирање на ЕК околу владините кампањи во медиумите, и тоа ќе го правиме.
Пропадна и петтата препорака за преговори на Македонија со ЕУ. Нашата држава веќе се споредува со Украина, во смисла не се знае веќе каде оди, уште повеќе што многу потези што ги влечеше Владата беа спротивни на тоа што го бараше Брисел.
Македонија има само еден пат, евроинтеграцијата.
Но, тоа е реторика, во практика има повеќе патишта...
Не, така е и во практиката. Ние може да се движиме со поголема или со помала брзина на тој пат, може да се соочиме со застој, но нема друг за нас. Другиот пат не води никаде. Постои еден пат што води за Брисел, за НАТО и за ЕУ.
Ова е став на Владата или на ДУИ?
На Владата и на цела Македонија. Ако ги слушаме граѓаните, тие очекуваат да им се обезбеди мир, политичка стабилност, подобар економски раст, демократски вредности и институционални капацитети какви што има ЕУ. Македонија де факто е дел од европскиот пазар, со самото тоа што 70 отсто од нашата трговија е со земјите-членки на Унијата. Најголем дел од нашите реформи се во согласност со ЕУ-стандардите. Доколку станеме членка на ЕУ и на НАТО, тоа ќе биде важно за странските инвестиции и за внатрешната кохезија, за стандардите и за демократските вредности за кои зборуваме. Ова е и тема која ги држи обединети граѓаните.
Зошто тогаш направивме чекори кои не" одведоа назад во заклучокот на Министерскиот состанок на ЕУ?
Не велиме дека ситуацијата во Македонија е идеална, дека ги правиме сите чекори... Јас би го поврзал ова со реалниот предизвик што го имаме со соседите, што можеби пак ќе ви звучи како реторика, но е реалност што треба да ја прифатиме.
Ја прифаќам таа реалност и признавам дека е тешка, но што со онаа другата, кога самите си правиме штета?
Тие процеси се поврзани и треба да се одвиваат паралелно. Не можеме да се вадиме на името без реформите, или обратно, без решение за името да се чувствуваме дека сите реформи сме ги направиле. Двете нешта се поврзани, а статус квото е неодржливо. Не" очекуваат се" уште големи реформи во земјата во однос на зајакнувањето на владеењето на правото, судството, слободата на изразување, добрите меѓуетнички односи, јавната администрација, изборниот законик, во управувањето со јавните фондови, економскиот раст и околу прашањата со соседите. Ова се приоритетни теми во заклучокот и бараат наше внимание. Па, кога ќе кажеме дека имаме само еден пат, тоа е токму тој на реформите. Застојот во процесот, сакале или не, сепак, влијае на динамиката на реформите.
Најавивте зголемена посветеност, но идната година има избори и кај нас, и во ЕУ...
Очекуваме во почетокот на идната година посета на директорот за проширување на ЕК во рамките на дијалогот на високо ниво. Како Влада донесовме Акциски план, а програмата со роковите и институциите што треба да го спроведат е при крај и ќе се усвои до крајот на оваа или почетокот на идната година. Ќе бараме начин како да ја ангажираме ЕК поцврсто во однос на реформите, да имаме поцврста агенда за нив. Нема дилема дека продолжуваме со евроинтеграцијата, бидејќи повлекувањето значи изолација на Македонија. Со пролонгирање на процесот очекувањата на граѓаните и кредибилитетот на политичарите што стојат зад тој процес може да бидат предизвикани од локални политички интереси што не одат во интерес на развојот на земјата на подолг период.
Зошто, ако Ви е толку битна оваа цел, не покажавте јавно незадоволство што стои процесот, а лесно излеговте да демонстрирате против споменик на некого од 14 век?
Немаме дилеми дека таа ни е цел. Неслучајно ги зедовме ресорите со кои директно се влијае на овој процес. И во однос на реформската агенда имавме интензивна дипломатска активност, но не претендиравме дека можеме сами да го решиме тоа. Со тоа покажавме дека сме заинтересирани за оваа тема и презедовме одговорност, свесни за политичката цена што треба да ја платиме. Со тоа даваме јасна порака за Македонија.
Во минатото, политичките партии на Албанците се гледаа како партии што се грижат само за албанските интереси, а сега одиме чекор натаму. Велиме, ние сме рамноправни граѓани на Македонија и со тоа што ги бараме правата прифаќаме одговорност и за теми што не се чисто етнички, само за правата на Албанците. Нашето однесување е одговорно однесување во Владата. Долго време бевме критикувани поради нашата дипломатска агенда и бевме гледани со голема недоверба што разговараме на тие средби и дали правиме некој заговор зад затворена врата. Мора да имаме меѓусебна доверба дека работиме за интересот на оваа држава, а тоа се ЕУ и НАТО. Се солидаризираме со нашите сограѓани во однос на чувствата, но и бараме одговорност од сите што се носители на одлуките да им објаснат на граѓаните како да се оствари тоа што се бара. Тоа е долг процес во кој во исто време треба да градиме доверба и да го водиме процесот надвор. Меѓусебната доверба не се гради со уцени или притисоци, туку со објаснување. Така можеме да градиме заедничка куќа од РМ. Замислете реакција на ДУИ во однос на името на државата да беше таква што граѓаните Македонци ќе ја почувствува како притисок и уцена. Тоа нема да помогне на меѓусебната доверба. Плаќаме кај нашиот електорат за оваа политичка цена.
Но, преговорите за името беа единственото прашање со кое се дистанциравте од Владата?
Не се дистанциравме од Владата, ние сме дел од неа и како коалициски партнер легитимно е да имаме свој став. Кога се носат одлуки на Влада, тие се носат со заеднички став. Имаме заедничка програма, имаме принципиелен договор за коалиција, но имаме различни политички платформи и концепти. Некаде секако дека имаме разлики, но тие се дебатираат. Сепак, не прејудуцираме решенија што би биле на штета на нашите сограѓани. Но, темата од аспектот на чувствителност треба да ја префрлиме во друг сегмент. Таму каде што и" е местото. Таму сите граѓани се исти, тоа е интересот на државата. И за мене како Албанец е еднакво важно името на државата зошто тоа е процес што ни треба во интеграциите.
Има ли шанси да Ви успее офанзивата околу инволвирањето на ЕУ во решавањето на спорот за името?
Поголемите земји-членки на ЕУ претходно престанаа да се интересираат за ова прашање, што беше сигнал за нас дека тоа не оди во корист на Македонија. Но, тоа е маратон, не е спринт, бара трпение и посветеност и ние продолжуваме со таа офанзива. Има резултати, тоа е посетата на медијаторот Метју Нимиц кај Ангела Меркел, што не се случило досега, потоа јавната изјава на Франсоа Оланд, иницијативата на амбасадорите на неколку земји-членки на ОН да разговараат со генералниот секретар за спорот и слично. Но, тоа е маратон. Куќа се гради цигла по цигла.
Од ДУИ рековте дека не сте за Иванов како претседателски кандидат. За кого сте?
Имаше изјава од господинот Ахмети за консензуален кандидат и тоа е ставот. Немаме се" уште имиња.
Како поранешен министер за економија, има ли за Вас пазарна, па и политичка логика барањето на ДУИ за вработување и во приватните компании според Рамковниот договор?
Правичната застапеност е еден сегмент на Рамковниот договор, а друг зајакнувањето на меѓусебната доверба. Голема грешка е ако вработувањето во јавната администрација се гледа како социјален ефект. Социјалниот момент не е главен при вработувањето според принципот на правичната застапеност, поважен е квалитетот на услугите, интеграцијата на етничките заедници, зголемувањето на лојалноста кон државата... Приватните компании, секако, ќе вработуваат според пазарните услови. Но, ќе разговараме тогаш кога ќе има огласи во македонски медиуми, да има и во албанските, на албански јазик, или турските, за да допрат до сите граѓани. Веруваме дека еднакво квалитетни се и Албанците, и Македонците и другите, дека станува збор за поединечен успех во кариерата. Приватните фирми, доколку сметаат дека тоа оди во нивен прилог, да го направат, но, секако, врз основа на пазарните критериуми и бизнис-моделите што ги имаат.
Критикувате некои политики на ВМРО, а потоа и сами ги спроведувате, како спомениците...
На пример, кој?
Како склуптурите на значајни Албанци во рамките на „Скопје 2014“...
ДУИ не води ретроактивна, туку активна и конзистентна политика. Проектот „2014“ е затекнат проект за ДУИ. Како политичка партија не сметавме дека во оваа економска ситуација Македонија треба да има ваков пристап. Но, проектот е затекнат, имаме коалициска влада и програмите се согласуваат. Се водиме од принципиелен став, а тоа е дека проектот треба да ја отслика реалноста во Македонија, да биде инклузивен и репрезентативен. Административните згради се друг сегмент и тие се економски оправдани, бидејќи парите се враќаат на среден рок. Ја следиме реакцијата на граѓаните и гледаме дека поддршката за проектот кај Албанците е многу помала отколку кај Македонците. Тој проект не ни носи политички поени.
Каков е ставот на ДУИ за крстот во Аеродром?
Ист. Ни требаат проекти што ги зближуваат граѓаните. Тоа е генерален принципиелен став за секакви иницијативи. Денес е крстот, утре ќе биде нешто друго. Треба да имаме принципиелен став. Духот на Охридскиот договор е градење меѓусебна доверба и почитување. Тоа е важно за Македонија.